Internettips

Leuven+ (Koninklijke Leuvense Gidsenbond)Zin in een leuke cultuur-historische uitstap met uw vereniging, bedrijf, familie of vrienden? Wilt u kennismaken met Leuven, herinneringen aan uw studententijd ophalen, genieten van een hapje en een drankje onder begeleiding van een deskundige gids of hebt u een bepaald thema in gedachten? Dan bent u bij Leuven+ aan het juiste adres.

Leuven+, alias de Koninklijke Leuvense Gidsenbond, is een vereniging van gediplomeerde, gemotiveerde en enthousiaste gidsen die allemaal zijn erkend door Toerisme Vlaanderen. (http://www.gidsenleuven.be/nl)

---

GoogleZoeken naar informatie begint vaak maar eindigt nooit bij Google.

Informatie zoeken op Google is eenvoudig, informatie vinden op Google is dat veel minder.(https://www.google.be/)

 Google boeken of Google books is een webdienst waarmee je kunt zoeken in meer dan 30 miljoen boeken die Google heeft laten inscannen. De inhoud van de boeken is integraal doorzoekbaar. Je kan elk woordje terugvinden. Als het boek beschikbaar is in het publiek domein krijg je het volledige boek als pdf te zien. In de andere gevallen krijg je alleen een deel te zien. (https://books.google.be)

---

Wikipedia

Ik heb al zeer veel informatie uit Wikipedia gehaald. Meestal gaat het dan om encyclopedische informatie: historische gebeurtenissen, biografische informatie van historische figuren. Ik zou voorzichtig zijn met Wikipedia als het gaat om controversiële thema’s, om zeer actuele onderwerpen en om gespecialiseerde wetenschappelijke onderwerpen. (https://nl.wikipedia.org/)

---

Inventaris onroerend erfgoed

Een onschatbare bron van informatie over monumenten in Vlaanderen. 83 duizend records. Je kunt zoeken naar bouwkundig erfgoed, naar archeologische zones, naar historische tuinen en parken, naar varend erfgoed, houtig erfgoed, ankerplaatsen in de landschapsatlas, historische orgels of naar wereldoorlogerfgoed. (https://inventaris.onroerenderfgoed.be/)

---

Digitaal erfgoed

Europeana

Op deze portaalsite worden de gedigitaliseerde collecties van Europese culturele en wetenschappelijke instellingen aangeboden. Ondertussen vind je er afbeeldingen en informatie over veertig miljoen objecten afkomstig van meer dan drieduizend bibliotheken, musea en andere culturele en wetenschappelijke instellingen en organisaties.

---

Venster op Leuven

Via Venster op Leuven kan je tekeningen, losbladige grafiek en historieprenten uit de collecties van Museum M, de Centrale Bibliotheek van de KU Leuven en het Stadsarchief ontdekken. Deze instellingen werken met de Erfgoedcel van de stad Leuven samen om deze verzameling als één geheel online te ontsluiten.

---

ErfgoedPlus

Erfgoedplus.be is een zoeksite voor cultureel erfgoed in Limburg en Vlaams-Brabant. De provincies Limburg en Vlaams-Brabant en de stad Leuven werken hiervoor samen met allerlei organisaties die erfgoed beheren: musea, verenigingen, kerkfabrieken, bibliotheken, … (http://www.erfgoedplus.be/)

---

Flandrica

De Vlaamse Erfgoedbibliotheken openden de deuren van hun online schatkamers. Deze online erfgoedbibliotheek zit vol prachtig geïllustreerde handschriften, kostbare oude drukken en ander historisch materiaal (http://www.flandrica.be/)

---

Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren

De Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren is een website over de Nederlandse literatuur-, taal- en cultuurgeschiedenis. De site bevat literaire teksten, biografieën, portretten, hyperlinks, studies en primaire bronnen op het brede terrein van de Nederlands(talig)e cultuurgeschiedenis. (http://www.dbnl.org/)

---

Cartesius

Op deze website wordt het cartografisch patrimonium van vier Federale instellingen, het Nationaal Geografisch Instituut (NGI), de Koninklijke Bibliotheek van België (KBR), het Algemeen Rijksarchief (ARA) en het Koninklijk Museum van Midden-Afrika (KMMA) beschikbaar gesteld voor specialisten en voor een groot publiek. Tienduizenden kaarten, plannen, schetsen en foto’s van België en Midden-Afrika, van de veertiende eeuw tot vandaag, worden ontsloten. (http://www.cartesius.be/)

---

BALaT (Belgian Art Links and Tools)

BALaT vervangt het zoekformulier van de online fototheek van het KIK (Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium) en maakt het mogelijk om tegelijk in vier databanken te zoeken:

1. de online fototheek van het KIK: bijna 700.000 negatieven
2. de bibliotheek van het KIK: 80 000 boeken en artikels over ons kunstpatrimonium
3. “Dictionnaire des peintres belges du XIVe siècle à nos jours depuis les premiers maîtres des anciens Pays-Bas méridionaux et de la principauté de Liège jusqu’aux artistes contemporains”
4. een repertorium van personen en instellingen

(http://balat.kikirpa.be)

---

Lukas

Lukas beheert en verspreidt wereldwijd beelden en reproducties van het culturele patrimonium uit Vlaanderen. De digitale beeldenbank bevat meer dan 8.800 beelden van topstukken, meesterwerken en details uit de collecties van de Vlaamse musea, erfgoedinstellingen en kerkfabrieken. Alle beelden uit de beeldbank kunnen gratis gedownload en gebruikt worden voor onderwijs en pedagogische doeleinden. (http://www.lukasweb.be/nl)

---

Uit in Vlaanderen

Uit in Vlaanderen haalt zijn informatie uit de UiTdatabank. Dit is de centrale plek waar alle gegevens over vrije tijd en cultuur in Vlaanderen worden verzameld en verspreid naar meer dan 350 kanalen, voornamelijk dagbladen, magazines en websites. Zo worden geïnteresseerden in heel Vlaanderen bereikt. (http://www.uitinvlaanderen.be/)

---

Facebook

Leuven+ (Koninklijke Leuvense Gidsenbond)

Leuven+, alias de Koninklijke Leuvense Gidsenbond, is een vereniging van gediplomeerde, gemotiveerde en enthousiaste gidsen die allemaal zijn erkend door Toerisme Vlaanderen.

Leuven+ organiseert regelmatig themawandelingen waar iedereen zonder reservatie kan aan deelnemen. (https://www.facebook.com/GidsenLeuven)

---

Leuvense Historische Weetjes

Op tijd en stond een historisch weetje, zo slaagt Pascal erin de interesse voor de eeuwenoude geschiedenis van Leuven springlevend te houden. (https://www.facebook.com/LeuvenseHistorischeWeetjes)

---

Leuven Weleer

Leuven Weleer, website en FB-pagina, is de place-to-be voor wie op zoek is naar een mooie oude foto.  (https://www.facebook.com/weleer.be/)

---

Leven in Leuven

De stek van de Leuvense stadsblog op Facebook.

Op Leven in Leuven verschijnen artikels over wonen, eten, drinken, plezier maken, werken, fietsen, wandelen, muziek beluisteren, sporten, dansen, spelen en nog veel meer in Leuven en omstreken. Onze medewerkers geven hun eigen persoonlijke kijk op het reilen en zeilen in Leuven. (https://www.facebook.com/leveninleuven)

Heverlee en het geslacht de Croÿ. Deel 2

Karel III van Croÿ (1560-1612)

Karel III van Croÿ studeerde aan het Drietalencollege. In 1577 trad hij in dienst bij de landvoogd don Juan van Oostenrijk. Na diens aanval op Namen ontvluchtte hij het geweld in de Nederlanden.

http://www.chateaudechimay.be

In 1580 trouwde hij met Maria van Brimeu, overtuigde calviniste. In 1582 legde hij openbaar de geloofsbelijdenis van de hervormde godsdienst af. Hij werd stadhouder van Vlaanderen in opdracht van de Staten van Vlaanderen. Wanneer in 1584 de verzoening met Filips II ondertekend werd, nam Karel ontslag als stadhouder. Hij trad in 1584 opnieuw toe tot de katholieke kerk en liet zich scheiden van zijn calvinistische vrouw. Hij werd militair commandant in dienst van de Spaanse koning en nam deel aan de belegeringen van Grave, van Venlo en Neuss. Hij belegerde en veroverde Bonn en nam deel aan de veldtocht tegen Frankrijk. In 1592 werd hij als beloning benoemd tot Grande van Spanje van de eerste klasse en stadhouder van Henegouwen en Valencienne. In 1595 nam hij een tweede maal deel aan een veldtocht tegen Frankrijk.

Na de dood van zijn vader in 1595 kwam hij in het bezit van een uitgebreid domein waarvan het beheer hem nog weinig gelegenheid liet tot militaire actie.

In 1597 benoemde aartshertog Albrecht van Oostenrijk hem tot stadhouder van Artesië. In 1598 onderhandelde hij mee de Vrede van Vervins tussen Spanje en Frankrijk. Bij die gelegenheid verhief de Franse koning de heerlijkheid Croÿ in Picardië tot hertogdom. In 1599 werd hij ridder in de Orde van het Gulden Vlies.

Karel spendeerde een groot deel van zijn fortuin aan het aankopen van kunstwerken en boeken die hij bewaarde in zijn kasteel in Beaumont. Voor het beheer van zijn domein werkte hij een reglementering uit geïnspireerd op Nederlandse voorbeelden.

Hij gaf aan de schilder Adrien de Montigny de opdracht al zijn bezittingen en alle provincies waar hij een hoge functie vervulde, in kaart te brengen. Dit werden de beroemde Albums de Croÿ, tweeduizend vijfhonderd miniaturen gebundeld in ruim twintig folianten, een uitzonderlijk tijdsdocument met uniek beeldmateriaal.

Als boekenliefhebber had Karel van Croÿ ook goede contacten met de geleerde wereld. Zijn goede relatie met een van de geleerdste mannen van zijn tijd, Justus Lipsius, was als het ware voorbestemd. Deze twee hadden meer gemeen dan de liefde voor de literatuur. Beiden zijn ook afgedwaalde schapen die teruggekeerd zijn naar de katholieke schaapstal en naast hun liefde voor boeken deelden ze ook een liefde voor bloemen en tuinen.

Justus Lipsius droeg zijn beroemd tractaat “De bibliothecis syntagma”, een opstel over antieke bibliotheken, op aan de hertog. Karel van Croÿ had in zijn kasteel van Beaumont een bibliotheek met zo’n drieduizend manuscripten, veruit de grootste privébibliotheek in haar tijd. Justus Lipsius hoopte dat Karel zijn bibliotheek zou overgebracht hebben naar Heverlee waar ze de basis zou kunnen vormen van een nog op te richten Leuvense universiteitsbibliotheek. Als Milaan haar Ambrosiana kreeg en Oxford haar Bodleian, waarom zou Leuven dan geen Celestina kunnen gekregen hebben. Deze bibliotheek kon een plaats krijgen in het kasteel of in het Celestijnenklooster, in ieder geval in de buurt van het college waar zowel Lipsius als Karel van droomden.

Justus Lipsius droeg ook zijn laatste werk, “Lovanium: sive opidi et academiae eius descriptio libri tres” (Leuven: beschrijving van de stad en haar universiteit, in drie boeken) aan “Ill^mo et Excel^mo principe Carolo, duci Croyo et Arschotano, S.R.I. Principe, Equiti aurei velleris.” (Aan de doorluchtige en uitmuntende Prins Karel, hertog van Croÿ en Aarschot, Prins van het Heilig Roomse Rijk, Ridder van het Gulden Vlies. In dit boek wandelt Lipsius met vier leerlingen, onder wie de broer van Rubens, en zijn twee honden, Mops en Mopsulus, van de Kesselse bergen tot in Heverlee. Op de bijgevoegde ets met een geïdealiseerd panorama van Heverlee staat het kasteel centraal geflankeerd door links het Celestijnenklooster en rechts de Sint-Lambertuskerk.

(c) Wikipedia

Na zijn terugkeer tot het katholieke geloof had Karel een scheiding van tafel en bed met zijn calvinistische vrouw Maria van Brimeu. Dit huwelijk bleef dan ook kinderloos.

Acht maanden na het overlijden van Maria van Brimeu, op 18 april 1605, hertrouwde Karel met zijn nicht Dorothea van Croÿ, dochter van zijn oom Karel Filips van Croÿ, markies van Havré. Ook dit huwelijk bleef zonder nakomelingen.

(c) KU Leuven

Dorothea van Croÿ was bevriend met aartshertogin Isabella met wie ze samen aan goede werken deed en ze was de doopmeter van een van de kinderen van Eyricus Puteanus, de opvolger van Justus Lipsius aan de Leuvense universiteit.

Bij het overlijden van Dorothea van Croÿ kwam er een einde de tak Croÿ-Aarschot. Karel II was de laatste Croÿ die de titel Hertog van Aarschot mocht dragen. Karel had in een laatste poging om de hertogstitels van Croÿ en Aarschot in de familie te houden zijn schoonvader Karel Philips van Croÿ hertog van Havré als familiehoofd aangeduid. De erfenis werd verdeeld tussen enerzijds de kinderen van zijn zuster Anna van Croÿ, die met Karel van Arenberg getrouwd was, en anderzijds de familietak Croÿ-Havré. Het hertogdom Aarschot, het vorstendom Chimay, en het graafschap Beaumont kwamen zo in handen van het huis Arenberg. Het hertogdom Croÿ en het vorstendom Château-Porcien en kleinere heerlijkheden kwamen aan Karel Alexander van Croÿ. Daarmee kwam het kasteel van Heverlee en het Celestijnenklooster in handen van de familie van Arenberg. De Arenbergs bleven hertog van Aarschot tot het einde van het Ancien Régime.

“Karel van Arenberg en Anne van Croÿ met familie” door F. Pourbus Jr. (c) Wikipedia

Het kasteel van Heverlee.

De oudste vermelding dateert van 1371: dan is er sprake van een “zware donjon” gebouwd door Raas van Graven, gesloopt op een niet nader bepaald tijdstip. Ook de eerste Croÿs woonden nog in een versterkte woontoren die zich ongeveer in de zuidwestelijke hoek van de binnenplaats van het huidige kasteel bevond. Mogelijk werd deze donjon in de vijftiende eeuw uitgebreid met een woonvleugel vergezeld van twee traptorens. Dit zou de in 1644 afgebrande westvleugel geweest zijn.

(c) Universiteitsarchief KU Leuven

Willem van Croÿ kan beschouwd worden als de bouwheer van het huidige Arenbergkasteel. Tijdens zijn verblijf in Italië, waar hij aan de zijde van de Franse koning strijdt voor de herovering van Napels, komt hij in contact met de renaissance. Bij zijn terugkeer brengt hij talrijke kunstwerken, meubels en handschriften mee en de volgende jaren laat hij de primitieve burcht ombouwen tot een prachtig lustslot gebouwd in streekeigen materialen, met de kenmerkende afwisseling van bak- en zandsteen. Ook al is het versierd met laatgotische ornamenten, zijn de renaissancecontouren duidelijk herkenbaar. De peervormige torenspitsen zijn getooid met de dubbele adelaar van Habsburg. De heer en de vrouw hadden elk hun eigen appartementen in de torens: de oosttoren was van haar, de westtoren van hem. De bouwheer en zijn dame zijn overal aanwezig in het interieur, onder andere door de vele kruisen – verwijzend naar Croÿ (croix) – en geiten – verwijzend naar Chièvres (chèvre) – in de versiering.

Karel II van Croÿ liet de donjon afbreken en plande een nieuwe noord- en oostvleugel, geflankeerd door torens,  naar het voorbeeld van  wat er al stond. Deze ambitieuze plannen zijn wel zichtbaar op tekeningen maar ze zijn nooit gerealiseerd.

Bij de dood van Karel II en Dorothea van Croÿ kwam ook het kasteel in handen van de familie van Arenberg die het tot in 1914 zouden behouden.

In de achttiende eeuw werd de Parijse architect Charles de Wailly naar Leuven gehaald om het kasteel aan te passen aan zijn tijd. De neogotiekers Joris Helleputte en Joseph Claes maakten in de negentiende eeuw het kasteel middeleeuwser dan het ooit geweest is. Claes is verantwoordelijk voor de neogotische kapel in de voorgevel. In de twintigste eeuw draaide Raymond Lemaire de  neogotische aanpassingen gedeeltelijk terug. Het drieledig raam boven de inkompoort en het halfronde dakraam zijn ontworpen door Paul Van Aerschot.

Literatuur (2 delen)

• Marc Derez e.a. Arenberg in de Lage Landen: een hoogadellijk huis in Vlaanderen & Nederland. Leuven: Universitaire Pers, 2002
• Marc Derez & Anne Verbruggen. De Celestijnenpriorij: van klooster tot bibliotheek. Leuven: Universitaire Pers, 2005
• Justus Lipsius, Jan Papy (vert.) Leuven: beschrijving van de stad en haar universiteit. Leuven: Universitaire pers, 2000
• Geert Vanpaemel & Tineke Padmos: Wereldwijs: wetenschappers rond Keizer Karel. Leuven: Davidsfonds, 2000
• Marc Derez & Anne Verbruggen. Open Monumentendag Leuven, 12 september 1999
• Wikipedia: de vrije encyclopedie. https://nl.wikipedia.org
• Inventaris onroerend erfgoed. https://inventaris.onroerenderfgoed.be

Heverlee en het geslacht van Croÿ. deel 1

In het begin van de achtste eeuw maakte Heverlee deel uit van de domeinen van de bisschop van Luik. In de twaalfde eeuw wordt Heverlee bij het graafschap Leuven ingelijfd. De heerlijkheid omvatte toen Oud-Heverlee, Vaalbeek en Bertem. De heren van Heverlee hadden hun versterkte burcht op de plaats van het huidige Arenbergkasteel.

Het geslacht van Croÿ

(c) Wikipedia

In 1445 koopt Anton van Croÿ de heerlijkheid van de berooide heer van Heverlee, Raas van Graven (Grez) die sinds de stichting van de universiteit (1425) ook meier van Leuven was.

Croÿ is een heerlijkheid aan de Somme. Ze beweerden dat ze afstamden van de koning van Hongarije en via die omweg van Adam en Eva. Huizinga rekent hen in “Herfsttij der Middeleeuwen” tot de grote parvenu’s van het Bourgondische tijdperk met een neus voor “douceurs” en “faveurs” (schenking en begunstiging). Eerst werkten ze zich in de gunst van de Bourgondiërs, daarna bij de Habsburgers.

Anton, ook de Grote Croÿ genoemd (ca 1385-1475), stond in de gunst van Filips de Goede die hem bij de oprichting van de orde van het Gulden Vlies onmiddellijk opnam als ridder. Anton werd raadsman en kamerheer, en stadhouder in Namen en Luxemburg. In Henegouwen kreeg hij de heerlijkheden Chièvres en Beaumont en door huwelijk kwam hij in het bezit van Aarschot en Bierbeek. Wanneer Karel De Stoute aan de macht kwam in Bourrgondië (1467), liet hij de eigendommen van de Croÿs confisqueren. Als antwoord ging de Grote Croÿ samenspannen met de Franse koning. In 1473 deed hij op achtentachtigjarige leeftijd een knieval en verkreeg alsnog genade en restitutie van zijn goederen.

Anton van Croÿ huwde twee maal en had zeven kinderen.

Rogier van der Weyden. Portret van Filips van Croÿ (c) Wikipedia

Zijn zoon Filips I van Croÿ (1435-1511) werd de stamvader van de Aarschotse tak. Hij werd samen met Karel De Stoute opgevoed. In 1471 liep hij in een conflict tussen Frankrijk en Bourgondië met zeshonderd soldaten over naar het Franse kamp. In 1475 verzoende hij zich met Karel De Stoute en diende nadien voor Maria van Bourgondië en regelde het huwelijk met Maximiliaan van Oostenrijk. Daarmee komen de Nederlanden in handen van de Habsburgers.

Willem van Croÿ (1458-1521)

(c) Wikipedia

Willem van Croÿ trouwde omstreeks 1485 met Maria van Hamal. Bij de keizerskroning van Maximiliaan van Oostenrijk (1486) wordt hij door de keizer zelf tot ridder geslagen. Later wordt hij ridder van het Gulden Vlies (1491), raadsheer en kamerheer.

Willem van Croÿ, ook gekend als Willem van Chièvres of kortweg Chièvres, werd in 1459 in Picardië geboren als telg uit een geslacht dat sinds verschillende generaties in dienst stond van de hertogen van Bourgondië. In 1483 koopt hij de heerlijkheid Rance en twee jaar later verwerft hij van zijn vader Beaumont, Heverlee en Chièvres. Sindsdien draagt hij de titel Heer van Chièvres. In 1488 huwt hij met Maria-Magdalena van Hamal, weduwe van Adolf de la Marck.

Willem van Croÿ was één van de belangrijkste politieke figuren in de Nederlanden en stapelde de politieke ambten op. Hij werd lid van de Geheime Raad, voorzitter van de Raad van Financiën, stadhouder van Namen en bekleedde daarnaast nog een aantal lokale ambten. Hij gaat in Parijs onderhandelen over een toekomstig huwelijk van Karel V met de dochter van de Franse koning. Karel V was toen 2 jaar.

Wanneer Filips de Schone in 1505 naar Spanje reisde om zich als Spaanse koning te laten kronen werd Willem van Croÿ aangesteld als regent van de Habsburgse Nederlanden en in 1509 werd hij benoemd als opvoeder-gouverneur van de kleine Karel V. Hij bracht de toekomstige keizer nieuws over de militaire en diplomatieke ontwikkelingen, bondgenootschappen, veldtochten en veldslagen, over de correspondentie met vorsten en gezanten en  over de rechten en plichten van de Bourgondische vorsten. Willem van Croÿ haalde Karel weg van het Mechelse hof van Margaretha van Oostenrijk om zijn eigen invloed op zijn leerling te versterken. Hij sliep zelfs in dezelfde kamer als Karel.

Een andere leraar van de latere keizer was Adriaan van Utrecht, de latere Nederlandse paus Adrianus VI. Dit onderricht in Latijn, godsdienst en vrije kunsten interesseerde de jonge Karel maar matig. De pogingen om de latere keizer in contact te brengen met de nieuwe denkbeelden, het Humanisme en de Moderne Devotie, hadden blijkbaar weinig succes. Karel voelde zich meer aangetrokken door het laatmiddeleeuwse ridderideaal zoals die door de orde van het Gulden Vlies levend werd gehouden.

Jan van Scorel. Portret van Adriaan van Utrecht (c) Wikipedia

Niet iedereen was even gelukkig met de dominante invloed van Willem van Croÿ op de toekomstige vorst. Op het vlak van buitenlandse politiek stond Chièvres lijnrecht tegenover de Habsburgers Maximiliaan en Margareta. Willem van Croÿ slaagde erin Karel op vijftienjarige leeftijd mondig te verklaren zodat hij zelf de lakens kon blijven uitdelen.

Vanaf 1517 richtten Willem van Chièvres en Karel hun aandacht op Spanje en voeren ze de druk op Johanna “de waanzinnige” op om haar soevereiniteit over te dragen aan haar zoon. Chièvres en anderen uit Karels omgeving haalden lucratieve postjes binnen en verpatsten niet zelden de opbrengsten. Deze inhaligheid en de toestroom van Vlaamse (en Bourgondische) gunstelingen bezorgden de “Flamencos” in Spanje dezelfde reputatie die de Spanjaarden een halve eeuw later in onze streken zouden krijgen.

Karels voormalige leermeester Adriaan van Utrecht moest voorkomen dat Karels jongere broer Ferdinand in Spanje als troonopvolger zou benoemd worden. Als dank voor bewezen diensten kreeg hij het bisdom Tortosa. Bij Karels terugkeer naar het noorden kreeg Adriaan – tegen zijn zin – het regentschap over Spanje en werd hij de feitelijke regeringsleider.

Het meest geruchtmakende voorbeeld van nepotisme was de blitzcarrière van kanunnik Willem van Croÿ. Het neefje en naamgenoot van Chièvres die op negentienjarige leeftijd aartsbisschop van Toledo en primaat van Spanje. De katheder van Toledo was het best betaalde kerkelijke ambt op het Iberisch schiereiland. Voordien was Chièvres er al in geslaagd om de kerkelijke hiërarchie in de Nederlanden gaandeweg om te vormen tot een familieholding van de Croÿ’s. Ooms en neven volgden elkaar op de katheder op Terwaan, Atrecht, Kamerijk en Doornik.

(c) Wikipedia

De benoeming van een vreemde minderjarige zonder bijzondere verdiensten die bovendien weigerde in zijn eigen bisschopsstad te gaan wonen, was een van de elementen die zou leiden tot de “Opstand van de Comunidades”, de Spaanse steden, die in de bloed gesmoord werd en die de “Flamencos” hetzelfde imago bezorgde als de Spaanse bezetters in Vlaanderen onder Filips II een halve eeuw later.

Als dank voor bewezen diensten verheft Karel V in 1518 de heerlijkheid Heverlee tot baronie en voegt het toe aan het markizaat Aarschot.

In 1521 vertrekt hij met keizer Karel naar Worms voor de Rijksdag. Tijdens zijn verblijf wordt hij ernstig ziek en op 21 mei 1521 laat hij zijn laatste wilsbeschikking vastleggen ter aanvulling van het testament dat hij kort vóór zijn vertrek had opgesteld. Hij overlijdt op 27 mei 1521. Na een plechtige dienst in Worms wordt hij overgebracht naar Aarschot waar hij wordt bijgezet in de Onze-Lieve-Vrouwekerk.

Het huwelijk van Willem van Croÿ met Maria-Magdalena van Hamal bleef kinderloos en hij werd opgevolgd door zijn neef Filips.

Wie herkent dit?

Dit gebeeldhouwde miniatuur is een detail van een van de topstukken van het Leuvens cultureel erfgoed. Het staat ook op de lijst van Topstukken van het Vlaams cultureel erfgoed, en het is vrij te bezoeken. Toch zullen velen dit nog niet herkennen, daarom plaats ik deze bijdrage onder de “verborgen parels”. Het is zeker niet verborgen in de letterlijke zin van het woord, maar het is figuurlijk voor ons verborgen omdat we niet buiten het kader kijken en ons blind staren op de grote publiekstrekkers.

Dit is een detail van het Triomfkruis van de Leuvense Sint-Pieterskerk en wordt toegeschreven aan een van de allergrootste beeldsnijders van zijn tijd, de “Jan Van Eyck onder de gotische beeldsnijders” Jan Borreman. Een korte kennismaking met een van de negen Vlaamse Topstukken in Leuven.

Dit kunstwerk hangt nog steeds op zijn originele plaats en in de originele context en is zo ook een mooie illustratie van een stukje kerkgeschiedenis. Het kruis is samen met de constructie waar het bovenop staat een vrij zeldzame restant van een middeleeuws kerkinterieur. Het kruis staat immers bovenop het originele doksaal dat in deze kerk op zijn originele plaats staat en zijn originele functie heeft behouden.

(c) Lukas v.z.w;

Wij denken bij een doksaal direct aan een tribune achteraan de kerk met een orgel en een koor maar oorspronkelijk had het doksaal een andere plaats en – gedeeltelijk – een andere functie. Een doksaal was in de eerste plaats de scheiding van het koor en het schip. Het koor was voorbehouden voor de kanunniken en andere geestelijken, leken moesten plaats nemen in het schip. Voor hen was er een altaar vóór het doksaal. Daarnaast deed het ook dienst als preekstoel, als zangtribune en als sokkel voor het triomfkruis. Na het concilie van Trente werd de scheiding tussen de clerus en de leken in de kerken opgeheven en werden de meeste doksalen verwijderd. Op vele plaatsen werden deze constructies gerecupereerd als orgeltribune aan de westkant van het schip. Het doksaal van Leuven dateert uit de vijftiende eeuw en is daarmee het oudste in België. Andere overgebleven doksalen in Aalst, Lier, Tessenderlo, Walcourt… zijn zestiende-eeuws.

Waarschijnlijk maakte Jan Borreman het model van een hek van het doksaal want hij stond borg voor meester Jan Van Thienen die de opdracht had gekregen het in geelkoper te maken.

Over het leven van Jan Borreman is weinig gekend. Hij moet omstreeks 1450 geboren zijn. Zijn naam komt in  de archiefdocumenten voor tot 1520, waarschijnlijk zijn sterfjaar. Zijn vader, Jan Borreman was waarschijnlijk ook beeldsnijder en zijn twee zonen Jan III en Passier werden dat ook. Jan III zou de maker zijn van het passieretabel dat zich nu bevindt in het Museum Mayer van den Bergh in Antwerpenn.

http://www.museummayervandenbergh.be/men.net

Passier is de maker van het retabel van Sint-Crispijn en Sint-Crispiniaan dat zich in de Sint-Waldetrudiskerk in Herentals bevindt.

http://www.erfgoedbanknoorderkempen.be/erfgoed/8083-kempen-kunst-herenthals-altaarblad-crisfinus-et-cre-p-ini-smus-pascal-borremans

In 1479 verwierf Jan Borreman II het poorterrecht van Brussel en werd hij in deze stad lid van het gilde van de “Steenbickeleren”. Een kwijting voor beelden voor de afsluiting van het hertogelijk paleis in Brussel zegt van Jan Borreman de Oude “dat hy die beste meester beeldsnyder es”. Zijn werken vonden afzet tot in het noorden van het Heilig Roomse Rijk en in Scandinavië.

Het bekendste werk van Jan Borreman is het Sint-Jorisretabel dat de Leuvense kruisbooggilde bestelde voor de kapel van Onze-Lieve-Vrouw-van-Ginderbuiten en dat zich nu in het KMKG in Brussel bevindt. Uit documenten weten we dat hij in 1506-1507 ook een retabel voor de kapel van de Heilige Arnold in de Leuvense Sint-Pieterskerk gemaakt heeft. Van dit retabel is geen materieel spoor terug te vinden.

Het triomfkruis bestaat uit drie levensgrote beelden: Christus aan het kruis, Maria en Sint-Jan-Evangelist. De beelden vallen op door de expressieve uitdrukking van de personages: de manier waarop Johannes naar het kruis opkijkt en Maria het hoofd afwendt. De anatomische verhoudingen zijn uitzonderlijk en het plooienspel van de gewaden meesterlijk. Vooral in de expressiviteit van de Mariafiguur is de invloed van Rogier Van der Weyden merkbaar. Dit uitzonderlijke meesterschap gecombineerd met de aanwezigheid van het merkteken van een Brussels atelier heeft geleid tot een toeschrijving aan Jan Borreman II. Op de beelden zijn nog sporen van de originele polychromie aanwezig.

(c) Lukas v.z.w.

De beeldengroep is geplaatst op een tabernakelpaneel dat opgeluisterd is met drie gebeeldhouwde heiligenbeelden vooraan: Gregorius de Grote, Paulus en Hiëronymus, en drie geschilderde heiligen achteraan: Ambrosius, Hendrik en Augustinus. De heiligenportretten zijn gemaakt door Leuvense schilders.

http://balat.kikirpa.be/

De uiteinden van het kruis zijn afgewerkt met miniatuurbeeldjes in medaillonvorm. Vooraan worden de vier evangelisten voorgesteld aan de hand van hun symbolische voorstelling: de adelaar (Johannes), de engel (Mattheus), de leeuw (Marcus) en de stier (Lucas).

(c) Lukas v.z.w.

Achteraan worden de vier kerkvaders afgebeeld: de heiligen Ambrosius, Augustinus, Gregorius en Hiëronymus.

(c) Lukas v.z.w.

Op de kruising vinden we achteraan ook nog een medaillon met de afbeelding van het Lam Gods.

(c) Lukas v.z.w.

Bronnen:

• Paul Reekmans. Een bezoek aan de collegiale Sint-Pieterskerk te Leuven. 1989, Leuven: Peeters
• David Mellaerts. De Sint-Pieterskerk te Leuven: architectuur en kunstpatrimonium. 1998, Leuven, Acco
• Marjan Buyle en Christine Vanthillo. Vlaamse en Brabantse retabels in Belgische Monumenten. 2000, M&L cahier 4
• Eduard Van Even. Louvain dans le passé et dans le Présent (1895). 2001, Leuven: Peeters
• Jan Klinckaert. Laat-gotische beeldhouwkunst. 1994, Openbaar Kunstbezit Vlaanderen, jg. 32, extra nummer
• https://nl.wikipedia.org
• http://www.kunstenenerfgoed.be/wat-doen-we-beschermen-cultuurgoederen/topstukkenlijst
• Lukas vzw. http://www.lukasweb.be/nl